Wystawa w Galerii PRO ARTE, styczeń 2005

Galeria PRO ARTE dawno nie gościła artysty tak konsekwentnego zarówno pod względem poruszanej tematyki, jak i wybranego języka artystycznego - rozpoznawalnego, identyfikowalnego od zaraz. Artysta od bez mała dekady poświęca się tematyce czeczeńskiej, uważnie śledząc dramat tego narodu i tworząc żywy komentarz do tamtejszej wojny w swoich pracach - malarstwie i rzeźbie. Zaczynając opowiadać historie czeczeńskiej tworzył kompozycje realistyczne, niemalże reporterskie. Stopniowo upraszczając repertuar form, Zbyszek wypracował zgeometryzowany język artystyczny, w malarstwie oparty na kołach, spiralach(kołach otwartych?) i trójkątach, stanowiących samoistne prace lub zgrupowanych w kompozycje złożone z wielu takich elementów. Tak powstawały serie prac: siatki, brony, kraty - komponowane z kwadratów i rombów, których powstanie tłumaczy:" Miałem taką fascynację". Tak powstają dywanowe kompozycje zygzaków - rytmiczne ciągi trójkątów wykreślanych poziomymi pasami na dużych płaszczyznach. Tak powstają ceramiczne koła, malowane w skupieniu kreskowaniami promieni i spiralnych wici czy krzyży. Zgeometryzowaną, uproszczoną formę przybierają także ceramiczne popiersia, tytułowane "Głowa"( autor dopowiada, że to" Widma wojowników czeczeńskich") czy też wyrastające z blokowych form "ukwiały" i ich polichromie. Jednak w żadnym przypadku geometryzacja ta nie dokonuje się z matematyczną dokładnością, a cechuje ją odręczna swoboda, deformacja czy nawet wykoślawienie poszczególnych elementów.

Prace te są bardzo estetyczne - cieszą drobne rytmy tego skupionego sposobu malowania, wzorzystość, smaczne zestawienia barwne, zagadkowe przecierki dające subtelne efekty światłocieniowe. Artysta zaskakuje tez ciekawymi pomysłami warsztatowymi, znajdując np. podobrazie w dziecięcych leżankach("Trójca"). Przeplatane pasy legowiska, tworzące małe kwadratowe pola zachęcają do wypełnienia ich drobnym wzorem. Bardzo często te miłe dla oka i ciekawe przedmioty zestawione są z autorskimi komentarzami artysty: " To sny dzieci, czeczeńskich" - mówi o kolorowych łóżeczkach. I to już nie to samo - to już nie ta praca, którą z odprężającą przyjemnością widz kompletowałby, na co dzień na ścianie swojego pokoju. Zbyszek zauważa, że uświadomienie widzowi, że stoi przed pracą, która niesie ciężki temat ukryty, powoduje u wielu zaskoczenie a potem wycofanie się z początkowych zachwytów. Konsternacja? Zdaje się, że nie wiemy, jak reagować na takie zaangażowanie polityczne w sztuce, czy ono wartości plastyczne tej sztuki zubaża czy wzbogaca? Może taka nieufność do drugiego dna w sztuce to nasza - Polaków - spuścizna po minionym systemie? Jakkolwiek, sztuka zaangażowana zdaje się być passe, a artyści swój głos w danej sprawie raczej sprowadzają do podpisu pod listem zbiorowym, petycją" w sprawie …"czy założeniem fundacji " na rzecz…:" - angażując swoja osobę, a nie swoja sztukę. Tymczasem zestawienie jakości plastycznych z pewnymi treściami pozaplastycznymi, a szczególnie na zasadzie przewrotnych kontrastów typu: piękne - okrutne, daje jedyne w swoim rodzaju możliwości przekazu, o wiele bardziej kontemplacyjne od reportaży prasowych czy filmowych, na które widz staje się coraz bardziej obojętny.

Nieprzypadkowe wydaje się tu korzystanie przez artystę z opisywanego repertuaru prostych
form. Konsekwentna geometryzacja, linearyzm i żywa kolorystyka, a niejednokrotnie całe obiekty nasuwają automatyczne skojarzenia z pozaeuropejskimi kulturami - sztuką i rzemiosłem Majów i Azteków, sztuką totemiczną Indian północnoamerykańskich czy aborygeńską, rzeźbą Czarnego Lądu. W niektórych pracach można szukać odwołań do świata pierwszych dziecięcych szlaczków czy do początków sztuki w ogóle. Generalnie, artysta odwołuje się do tego, co nazywane jest (niezbyt zresztą udanie) - sztuką prymitywną, czasem naiwną. Jest to sięganie po wspólną wszystkim im pierwotność, elementarność, czystość i - może to najważniejsze- szlachetność, tak ważną w mówieniu o elementarnych pojęciach takich jak wolność, godność, bohaterstwo, ludzkie cierpienie, w tym kontekście mówienie, o Czeczenii. "Prymitywizm form to pewna postawa krytyczna, wobec cywilizacji, która zamiast współczesny świat ulepszać i budować - niszczy go, generując wojny niesprawiedliwe i przepaści pomiędzy społeczeństwami.
Ten język plastyczny niesie przy tym głębokie treści symboliczne, które narastały przez tysiąclecia starożytnych kultur a wreszcie zakorzeniły się i w naszej kulturze i świadomości jako archetypy - rozumiemy ich sens automatycznie a nawet podświadomie. Wiele dokonała tutaj XX- wieczna awangarda, szukając nowych pomysłów odnowienia sztuki poza Europą: Gaugin - płynąc na Tahiti, potem Picasso - wykradając murzyńskie rzeźby z Luwru, Modigliani czy Brancusi i inni. Przykładem niech będzie często stosowany przez Zbyszka motyw spirali symbolizujący cykliczność rozwoju i odradzania się, powrót i odnowę, co nabiera aktualności w zestawieniu z czeczeńskim dążeniem do niepodległości. Podobne znaczenie w tym kontekście mają "Urny"- miejsce spoczynku, ale i spodziewanego odrodzenia. "Głowy" to oczywiste nawiązanie do wizerunków bohaterskich wojowników murzyńskich/ indiańskich czy bogów wojny - o czy świadczą znaki wojenne malowane na ich twarzach. Mamy nich widzieć szlachetność, waleczność, ale i okrucieństwo bojowników o wolność. Dywanowe zygzakowate kompozycje, stanowiące ciągi przemiennych trójkątów - zaostrzonych ku górze i dołowi, symbolizujące równowagę pierwiastka męskiego żeńskiego, to wzór harmonii i dopełnień. Może to pobożne życzenie równowagi w świecie?

Zbyszek swoich pracach na podobnej zasadzie sięga w krąg sztuki europejskiej, po dzieła powszechnie rozpoznawalne i mające niemalże status archetypów. Tak stało się w przypadku "Ostatniej Wieczerzy" wg Leonarda da Vinci - artysta zapożyczył stąd kompozycję sceny, rozbijając ja jednak na 13 osobnych płócien, płócien postać Judasza zastępując wyobrażeniem Basajewa - bojownika czeczeńskiego. Przedstawienie jest wyrazem degradacji dotąd popieranego przez artystę przywódcy, którego czyn - atak na szkołę w Biesłanie - został tym samym oceniony jako coś niepomiernie złego, podłego i nieodwracalnego. Aby podkreślić wymiar tej sceny, artysta umieścił postaci na złotych tłach, nawiązując tym samym do malarstwa ikon i sakralnej sztuki średniowiecza. Fizjonomie postaci są w zarysie zgodne z leonardowskim oryginałem, jednak mocno zniekształcone. Artysta zastosował tu eksperymentalną technikę równoczesnego nakładania i przypalania farby, co dało efekt deformacji przywodzący na myśl obrażenie ofiar Biesłanie.

Monika Świętek